Mini słowniczek gwary regionalnej

Gwary i zwroty regionalne używane kiedyś na wsiach regionu włoszczowskiego w chwili obecnej praktycznie już zanikły i mało kto się nimi posługuje nawet w mowie potocznej. Używanie gwary uwarunkowane było odmiennymi realiami życia wiejskiego, pracą na roli, kulturą społecznościową, duchową ale także i materialną mieszkańców tego regionu.

Poniżej postarałem się przedstawić krótki wykaz najczęściej używanej gwary i zwrotów regionalnych które jeszcze można czasami usłyszeć.

A

  • adyć – a przecież (np.: Adyć godołem mu!)

B

  • baba – kobieta, żona
  • bacyć (baczyć) – pamiętać, zwracać uwagę (np.: Bacoj cy po drodze gdzie nie skrynci.)
  • bajdy, bojki – zmyślone, nieprawdziwe wiadomości, informacje
  • bałamucić – niepotrzebnie zajmować czymś, tracić czas, kokietować (np.: Janek – nie bałamuć Hanki – niech sie bierze za robote!)
  • bancwoł – ktoś toporny, gruboskórny, opasły
  • bez – przez
  • bielacka – czynność malowania ścian budynków domu lub zabudowań gospodarskich (np.: Jasiek robi bielacke w hałpie.)
  • bimbać – żartować z poważnych rzeczy, zaniedbywać (np.: Janek przebimboł sprawe i tero mo!)
  • boginka – kobieta zła z wierzeń ludowych
  • bojcora, bojcorz – plotkarka, plotkarz
  • bojki – plotki (np.: Hanka posła na wieś na bojki)
  • brdać – siać zamęt, „mieszać” (np.: Stachu zamiast pómóc to ino nabrdoł, nabrdoł i uciekł!)
  • bryndka – denaturat
  • brzdyń – wielki brzuch ( np.: Frankowi zza miedzy brzdyń urós.)
  • bujda – wiadomość zmyślona
  • bystro – jasno (np.: Bystro ty nocy miesiąc świcił.)

C

  • chabanina – mięso gorszego gatunku
  • chłop – mężczyzna, mąż
  • ciepać – rzucać (np.: Gdzieś te copke ciepnął!)
  • ciupać – rąbać siekierą (np.: Antek od rana ciupie drewka.)
  • ciżba – tłok, ścisk (np.: W kościele na sumie była ciżba przełokrutno.)
  • cyganek, kozik – składany nóż z drewnianym trzonkiem

Ć

  • ćma, ćmok – ciemność (np.: Na dworze już ćma!)
  • ćmok – człowiek niezdarny

D

  • do krzty – zupełnie, do końca
  • dożarty – dokuczliwy, zajadły
  • dryg – zdolność, skłonność do czegoś
  • dziechciorz – brudas
  • dzirać – krzyczeć na kogoś (np.: Schowoj te cacka bo matuś sie bedo dzirać.)

E

  • ecie-pecie – człowiek powolny, ślamazarny
  • esiok – traktor typu SAM, wykonany z reguły przez samego użytkownika

F

  • fircyk, filuś – lekkoduch, mało poważny kawaler, elegant (np.: U Maryśki wcoraj był jakisi firyk.)
  • frygać – rzucać (np.: No i cós sie tak frygos?)

G

  • gadzina – zwierzęta gospodarskie, inwentarz (np.: Franek idźno przy gadzinie zrobić.)
  • galanty – porządny, solidny, stabilny
  • ganc – zupełnie, całkiem
  • gasok – człowiek niezdarny, ślamazarny
  • gderać – zrzędzić, utyskiwać
  • gibać – kołysać
  • gibnąć – umrzeć; zachwiać się
  • giry – nogi
  • gnaty, gnoty – kości
  • godać – mówić (np.: Zośka nie godoj ino bierz sie za robote!)
  • godzi się – już czas (np.: Godzi się juz pójść doma…)
  • gorcek – garnuszek
  • granie – zabawa wiejska odbywająca się w budynku remizy (np.: Antek z wiecora posed na granie do remizy.)
  • gugułki – niedojrzałe owoce
  • gumno – podwórze z budynkami gospodarskimi lub niekiedy po prostu określenie stodoły
  • gwarzyć – mówić, rozmawiać

H

  • hajcować – palić (w piecu)

I

  • inacy – inaczej
  • ino – tylko

J

  • jadacka – pogardliwie: gęba (np.: Tobie to sie jadacka nie zamyko!)
  • jucha – krew (np.: Z wiecora był dochtór i Frankowi juche upuscoł.)
  • jupka – kurtka
  • juści – tak jest, już (np.: Juści ide kumosko, ino staemu dom jeść!)

K

  • kaj, kajze – gdzie (np.: Kazje włazis w tych trypach!)
  • kajsi – gdzie, gdzieś
  • kiej – kiedy (np.: Kiej nie wim jak mom toto zrobić!)
  • kinol – nos (np.: Jaśkowi na graniu porządnie kinola łoprali.)
  • kole – koło, około, wokół
  • kolibać – zob.: gibać
  • konszachty – podstępne sekretne działania, knowania,
  • krzyna – odrobinę, trochę (np.: Daj ino krzynke spróbować.)

L

  • labida – człowiek marudny, użalający się nad samym sobą
  • lejbuś – człowiek rozlazły, ślamazarny
  • lewus – człowiek unikający obowiązków
  • listowy – listonosz
  • lofer – człowiek nie umiejący długo „usiedzieć w jednym miejscu” (np.: Jak ino rano wyszed, tak do wiecora go ni ma w dumu to ci lofer paskudny!)
  • lunąć – spaść (nieoczekiwanie)

Ł

  • łobocyć – zobaczyć
  • łodyjź – odejdź

M

  • miesiąc – księżyc
  • mitrynga – strata czasu
  • mycka – czapka (kaszkiet) (np.: Stachowi wiater mycke cisnął o zimie.)

N

  • na sage, na skuśkę – na skróty, na skos (np.: Antek z kościoła wracoł na sage przez łąke.)
  • nabolały – obity, gnijący (owoc, warzywo)
  • naści – masz, weź
  • naśpuntować – podjudzić, podbuntować
  • niechta – niech, niechaj (np.: Niechta Janek idzie dać kuniom.)
  • niegramotny – niedomyślny, niezdarny
  • nomolny, namolny – uprzykrzający się

O

  • o ćmoku – o zmroku wieczorem
  • obalić, łobalić – przewrócić (np.: Wiater łobalił w nocy drzewo za stodołom.)
  • obmierzły – odpychający, obskurny, obrzydliwy
  • ochachulić – ocieplić, ogacić
  • ocharudzić – posprzątać obejście, mieszkanie (np.: Matuś kuchnie jus łocharudziła.)
  • ogoździały – niedogotowany, zimny
  • opołka – półokrągły koszyk pleciony z wikliny (np.: Janek pół opołki grusek przyniós.)
  • oprzątać – wykonywać codzienne prace przy zwierzętach gospodarskich takich jak dojenie, zadawanie paszy, etc. (np.: Idzie wiecór. Trza iś pooprzątać.)
  • orsiutka – miąższ chleba
  • ośkapić – zeszpecenie, uszkodzenie kogoś (czegoś) w wyniku odniesionych obrażeń

Ó

  • ócny – wykształcony, mądry

P

  • paprac – partacz
  • podkrodki – kurczęta wyklute z jaj wysiedzianych przez kwokę
  • pojda – gruba kromka chleba
  • ponoć – prawdopodobnie
  • popśnić – popsuć się
  • powsinoga – osoba lubiąca się „włóczyć” po okolicznych domach, łazęga
  • pozwoleństwo – pozwolenie
  • pruciać – szperać, szukać
  • przecie – przecież
  • przekopyrtnąć, wykopyrtnąć się – przewrócić się
  • pudź tu, podydź tu – podejdź tutaj

R

  • rajwach – zamieszanie, gwar, rwetes
  • raźno, wartko – szybko (np.: Podydź tu, ino wartko!)
  • robotny – pracowity
  • rozwydrzołek – rozzuchwalony, rozpuszczony, niegrzeczny, niewychowany człowiek
  • rzympolić – grać nieumiejętnie, fałszować

S

  • sapogi – ciężkie buty
  • siajba – bzik, obłęd (np.: Antkowi siajba łodbiła.)
  • siednąć – usiąść
  • skumać – zaprzyjaźnić się z kimś, poznać kogoś
  • smotruch – brudas
  • smykałka – zdolność, zamiłowanie do czegoś
  • spozirać – spoglądać (np.: Antek nie broł sie za robote, ino spoziroł ukradkim na Hanke.)
  • spyrka – słonina
  • srogi – odznaczający się dużym natężeniem pod jakimś względem (np.: Srogi był mróz tej nocy!)
  • srol – smarkacz
  • stajanie – łan, pole (np.: Stajanie żyta my dziś zesiekli.)
  • strochać się – bać się
  • styrać – niszczyć (np.: Styrała się nom krowa. – krowa padła.)
  • swarzyć się – kłócić się (np.: Nie swarzta się ino bierzta za robote!)

Ś

  • śląkwa – brzydka, deszczowa pogoda (np.: Dzisioj na dworze ziomb i śląkwa przełokrutno.)
  • śnitka – cienka kromka chleba
  • śpas – żart (np.: Tak dla śpasu schowali mycke Frankowi.)

T

  • taić – gotować w specjalny sposób (ryż lub kaszę) (np.: Dzisioj na łobiod matuś kase tajono zrobiła.)
  • trajkotać, trajlować – gadać, zawracać głowę
  • tralabartek – mały wir powietrzny
  • trypy – buty

U

  • ulingołki – opadłe z drzewa owoce
  • umorusany – brudny, ubrudzony
  • uświrknąć – zmarznąć, zamarznąć (np.: Antek wcoraj mało nie uświrknął w lesie.)
  • utoplać, uflogać się – umoczyć się (np.: Znowu utoplołeś się w kałuzy!)
  • utyrany – zmęczony

W

  • wadzić się – kłócić się (np.: Ady nie wadźta się jus kumy!)
  • warzyć – gotować
  • winkiel – narożnik, róg (np.: Za winklim był sklepik.)
  • wychyndożyć – wypuścić, wyciągnąć na wierzch (np.: Antek mo wychyndożono koszule.)
  • wykukać – dopiąć swego, załatwić coś
  • wyściubić – wystawić (np.: Lezoł, ino mioł łeb wyściubiony spod pierzyny.)

Z

  • zabrany – zasobny, majętny, odchowany
  • zajzajer – niesmaczny, najczęściej gorzki napój
  • zaściubić – zatknąć (np.: Zaściubił Antek wiecheć na kiju.)
  • zawdy – zawsze (np.: Tatuś zawdy prowde godajo.)
  • zbytki – psikusy, żarty (np.: Tobie ino zbytki w głowie.)
  • zeźlić się – zezłościć się
  • ziomb – zimno
  • zmarkotnieć – zmartwić się
  • zmierzły – zob.: obmierzły
  • (na) zoląg – (na) początek, (na) start
  • zzuć – zdjąć (np.: Zzuj te trypy i pudź tu.)

6 komentarzy

  1. Witam,
    Fajnie , ze taki słownik istnieje i Ty síę tym zajáłeś.
    Wiekszość wyrazòw używała moja Babcia. Doddala bym jeszcze :
    Cypelek- uchwyt
    Zastápiać- zawadzać, przeszkadzać
    Kworta- garnek chyba półlitrowy
    Przez- w znaczenie bez czegoś
    Zaciágnáć, zaklepać- to zagęścić potrawe
    Poliwka- zupa z kwaśnego mleka, z ziemniakami i skawrkami
    Skworki- skwarki
    Zimnioki- ziemniaki
    Mlyko- mleko
    Zalwajka- zupa z ziemniaków pokrojonych w kostkę ze śmietanà I skarkami
    Prazoki- potrawa , Kleik z máki I grzybów I skwarkow
    Godać- mówić
    Kołatka- grzechotka
    Gnoty- kości
    Przykrzyć- tęsknić
    Zważyć- przewrócić coś
    Pozdrawiam J.W.

    1. Toż to jak z rozmów mojej nieżyjącej już mamy i babci z Adamowa pod lasem ( bliżej Mstowa k.Częstochowy). Wiele wakacyjnych miesięcy tam spędzonych. Dziekuję- bo dzięki temu słownikowi wróciły wspomnienia.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.