Dzieje miejscowości

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o tej wsi pochodzi z 1398 roku. Wtedy to część Krzepina nabył za 100 grzywien, od braci Boksy i Piotra plebana z Łapczycy, Werner z Krasowa herbu Śreniawa (Szreniawa). Także znaleziska archeologiczne potwierdzają czternastowieczną metrykę tej wsi wynikającą ze źródeł historycznych.

Najprawdopodobniej około połowy XV wieku przynajmniej część Krzepina był własnością Długoszy herbu Wieniawa. Wynika to z opisu parafii Bebelno w Liber beneficiorum Jana Łaskiego który mówi, iż Jan Długosz podarował kościołowi w Bebelnie sadzawkę w Krzepinie, przez co musiał być jego właścicielem.

Ze źródeł z początku XVI wieku wiadomo też, iż przez Krzepin biegła droga z Bebelna do Secemina. W tym samym okresie jeden łan pól krzepińskich należał do plebana w Bebelnie, dziesięcinę snopową z połowy wsi o wartości l. grzywny pobierał pleban w Bebelnie, a z drugiej połowy – arcybiskup. Pleban z Bebelna pobierał także dziesięcinę konopną z dwóch łanów, z każdego po dwa grosze. Wiemy także, iż wówczas w Krzepinie mieszkał kmieć zwany Wnuk, a jedno z pól od strony drogi prowadzącej do Bebelna nazywane było Glinkami.

W źródłach z 1508 roku jako właściciel Krzepina wymieniony jest Krzysztof Gosławski (który był wówczas także właścicielem części Bebelna). W roku 1540 roku Gosławscy nadal władali Krzepinem. Gospodarowało tu wówczas 6 kmieci na łanach i l zagrodnik.

Sytuacja własnościowa Krzepina uległa zmianie w latach siedemdziesiątych XVI wieku. Wtedy to Krzepin znalazł się w obrębie dóbr Stanisława Szafrańca. Nie wiadomo dokładnie jak długo pozostał w jego rękach, gdyż w 1662 roku jako dzierżawca wsi wymieniony jest Samuel Gosławski.

O właścicielach wioski w wieku XVIII i XIX trudno coś więcej powiedzieć. Księgi metrykalne parafii Bebelno jako „urodzonych” zamieszkujących w Krzepinie (a więc najprawdopodobniej ówczesnych właścicieli) wymieniają Stanisława Gosławskiego (1692), Kazimierza Psarskiego (1696-1717), Franciszka Psarskiego (1737) oraz Mateusza Gosławskiego (1771).

W roku 1775 w zapiskach metrykalnych z Krzepina znajdujemy Jana Psarskiego, a w roku kolejnym Laurentego Gosławskiego. W latach 1777 i 1779 znowu odnajdujemy Jana Psarskiego. W roku 1822 jako posesor wsi Krzepin wymieniony jest Franciszek Piotrowski. W latach 1841-1869 jako właściciel Krzepina wymieniany jest Władysław Rogoziński. Także w latach 1872 i 1879 jako właściciele Krzepina wymienieni są Rogozińscy. W roku 1842 wymieniana jest także wielmożna Ludwika Filling.

W zapiskach metrykalnych z roku 1825 jako mieszkaniec Krzepina wzmiankowany jest żyd Lewek Rubinstein, w 1833 jako ekonom wsi Krzepin wymieniony jest Franciszek Zawadzki, a w 1855 stanowisko ekonoma pełnił Józef Krywut.

Na początku XIX w. w Krzepinie funkcjonowała najprawdopodobniej także drewniana karczma.

Wszystko na to wskazuje, iż Rogozińscy będąc właścicielami Krzepina mieli najprawdopodobniej problemy finansowe. Świadczyć o tym może fakt wystawienia na licytację dóbr Krzepin w 1849 roku przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, które określało je jako nieuiszczające się w należnościach. Oto treść ogłoszenia:

Dyrekcja Szczegółowa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego Gubernji Radomskiej w Kielcach.

W skutek artykułu 91 Prawa Sejmowego o Towarzystwie Kredytowem i reskryptu Dyrekcji Głównej z dnia 21 Maja (2 Czerwca) 1849 r. Nr. 3230 podaje do publicznej wiadomości, iż dobra:

KRZEPIN z przyległościami i przynależnościami w okręgu Jędrzejowskim, Gubernji Radomskiej położone jako nieuiszczające się w należnościach Towarzystwu Kredytowemu przypadających, sprzedane zostaną przez publiczną licytację, która odbywać się będzie w Kielcach w Kancellarji Ziemiańskiej Gubernji Radomskiej w Kielcach, przy ulicy Konstantego, pod Nrem 139 przed Rejentem Stanisławem Borzęckim w terminie dnia 25 października (6 listopada) 1849 roku.

Warunki sprzedaż są następujące

1 Nabywca dóbr przyjmuje obowiązek zaspokojenia wszelkich należności do gruntu przywiązanych w art. 41 prawa o Hypotekach z r. 1818 wyszczególnionych, tudzież ciężarów wieczystych w myśl art. 44 tegoż prawa, o ile te pierwszeństwo przed Towarzystwem mają, to jest zaległych od lat dwóch i bieżących.

2 Przyjmuje obowiązek dalszego regularnego uiszczania opłat wskazanych art. 7 i 30 prawa o Towarzystwie Kredytowem Ziemskiem od wypożyczonego kapitału na dobra Krzepin w sumie złot. pol. 10,500 w dwóch półrocznych ratach, od 1 do 12 czerwca i od 1do 12grudnia każdego roku, przez cały ciąg trwania Towarzystwa,

3 Obowiązany do zwrotu opłaconych już przez Dziedzica procentów na umorzenie kapitału obróconych obrachowanych stosownie do tabelli do art. 18 dołąnéj w summie złop. 2,866 gr. 12.

4 Ponieważ dobra wystawiające się na sprzedaż opłacają podatku fiary rocznie słop. 140 gr. 20, przeto szacunek, ich stosownie do art. 5 wynosi złp. 14,066 gr. 20. Nabywca więc oprócz przyjęcia obowiązków poprzedzającemi §§ wskazanych, obowiązany jest do złożenia summy zlop. 3,566 groszy 20 któraby połączona z potyczką Towarzystwa dobra obciążając wyrównywała powyżej wymienionej summie szacunkowej.

5 Z summ do zapłacenia których Nabywca – poprzedzającemi dwoma §§ jest obowiązany, ilość potrzebną na zaspokojenie należności Towarzystwa z procentami, karami i kosztami to jest złotych 1,592 groszy 16, wnieść powinien do Kassy Towarzystwa najdalej w ciągu dni trzech po odbytej licytacji, grubą srebrną brzęczącą monetą, lub kuponami upłynionych półroczów, albo wylasowanemi listami zastawnemi z taką ilością kuponów, jaka się przy nich znajdować powinna; reszta zaś oraz to wszystko, cokolwiek najwięcej dający naci powyższe zobowiązania postąpi, w przeciągu dni 20 po odbytej licytacji złożyć ma w gotowiźnie lub listach zastawnych, podług wyboru Nabywcy, do depozytu Banku Polskiego.

6. Jeżeliby nikt przyjąć niechciał warunków wyżéj wymienionych, licytacya ogłoszoną będzie za niedoszłą do skutku.

7. Uregulowanie tytułu własności na Nabywcę, w myśl art: 92. prawa o Towarzystwie Kredytowem Ziemskiém nie wprzód nastąpi, aż tenże złoży Wydziałowi Hypotecznemu dowody, iż warunkom licytacyi we wszystkiem zadosyć uczynił.

8. Wprowadzenie zaś Nabywcy w possessyą dób, Dyrekcja Szczegółowa w ten czas dopiero dopełni przez Delegowanego od siebie Członka gdy tenże Nabywca złoży jéj wykaz hypoteczny, dowodzący, iż przez Sąd za Właściciela dóbr uznanym został.

9. Gdy Władze Towarzystwa, sprzedają dobra na zasadzie wykazu hypotecznego, a każdy przez obejrzenie ich na miejscu, o ich stanie objaśnić się winien, Nabywcy przeto niesłuży ani prawo ewikcyi, ani możność regulowania jakichkolwiek bądź pretensyj do Towarzystwa Kredytowego.

10. Każdy chęć licytowania mający przed przystąpieniem do licytacji złożyć winien summę złop. 2,000 gotowiźnie jako wadium, która na przypadek nie utrzymania się przy licytacyi, natychmiast za pokwitowaniem w protokóle licytacyjnym, zwróconą mu będzie; jeżeli zaś kupujący jako najwięcej dający przy kupnie dóbr utrzyma się, vadium pozostanie w depozycie Dyrekcji Szczegółowej, i użytem zostanie najprzód na pokrycie zaległości Towarzystwa po włącznie ratę ubiegłą ostatnią, i uprzywiliowanych podatków Skarbowych. — Gdyby te w czasie warunkami powyższemi oznaczonym zapłaconemi nie były, a następnie gdyby takowe zaległości były uiszczone, pozostanie w tymże depozycie aż do czasu, kiedy Nabywca złożeniem wykazu hypotecznego udowodni, iż uczyniwszy zadosyć wszystkim warunkom licytacji, za Właściciela dóbr uznanym został.

11. Plus licytant mieć będzie obowiązek powrócić Towarzystwu Kredytowemu wszelkie koszta awansować się mogące na prowadzenie procesu, gdyby z powodu dokonywającéj się obecnie sprzedaży, wynikła potrzeba przeprowadzenia go przez wyższe Instancje Sądowe, koszta takowe z funduszu Towarzystwa zaliczone, Nowo Nabywca powrócić obowiązany, zwrotu których na rzecz Jego o tyle spodziewać się będzie mógł, o ile wyrokami Sądowemi od wnoszącego spór zasądzone, i przez Władze Towarzystwa drogą § 140 postanowieniem Księcia Namiestnika Królewskiego z dnia 14 Marca 1826 r. wskazaną ściągnięte być potrafią.

w Kielcach dnia 4 (16) czerwca 1849 roku.

Prezes E. Różycki.

Pisarz Iżycki.

Licytacja ta najprawdopodobniej z jakichś względów nie doszła do skutku lub nie znaleźli się chętni na kupno tych dóbr, gdyż ponownie zostały one wystawione na licytację w 1851 roku.

Przypuszczalnie jednak Rogozińscy zdołali uregulować swe należności (lub ich część) i licytacja ta także nie doszła do skutku, gdyż w latach późniejszych odnajdujemy ich dalej jako właścicieli tych dóbr. Niemniej jednak problemy finansowe najprawdopodobniej nie opuszczały Rogozińskich, gdyż kolejną informację o licytacji majątku w Krzepinie odnajdujemy w roku 1893:

Dyrekcya Szczegółowa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego

w Kielcach

podaje do powszechnej wiadomości, że na zasadzie art. 221 Ustawy Towarzystwa, Najwyżej zatwierdzonej w d. 9 (21) czerwca 1888 r, oraz upoważnienia Dyrekcyi Głównej poniżej wymienione dobra ziemskie z należącemi do nich przyległościami i należytościami z gubernii Kieleckiej wystawione zostają za zaległość należności Towarzyatwa, po termin licytacyi obrachowanej, na sprzedaż przymusową pierwszą, odbyć się mającą w mieście Kielcach w domu przy ul. Konstantego pod nr. 214.

(…)

31. Dobra KRZEPIN, z powiatu Włoszczowskiego. — Zaległość należności Towarzystwa rs. 1,693, vadium rs. 2,180, licytacya odbyć się ma w dniu 11 (23) sierpnia 1893 r., przed Notaryuszem Halikiem i zacznie się od sumy rs. 41,138, nieumorzony dług Towarzystwa wynosi rs. 17,665 kop. 26.

W roku 1883 roku obszar wioski wynosił 1902 morgi, z czego znaczną większość, bo 1733, stanowiły grunty dworskie (303 morgi roli ornej, 588 mórg nieużytków, 81 mórg łąk, 689 mórg lasów (mocno zniszczonych), 72 morgi pastwisk). Pozostałe 169 to morgi włościańskie (116 mórg roli ornej i 53 morgi łąk).

Najprawdopodobniej po ostatniej licytacji majątku Krzepin (pod koniec XIX w.) właścicielami dóbr Krzepin stali się Siemieńscy (h. Leszczyc ?). W roku 1928 jako właściciel ziemski w Krzepinie wymieniony jest Stefan Siemieński. Jego brat Stanisław był jezuitą i przebywał wówczas na misjach w Afryce (zmarł w Rodezji Północnej – obecnej Zambii – w 1945 roku).

W Krzepinie na przełomie XIX wieku założono park dworski. Park ten obejmował obszar ok 1,5 hektara. Z pozostałości jakie się po nim zachowały do dnia dzisiejszego możemy powiedzieć, iż miał on kształt prostokąta. Jego pozostałości możemy do dziś oglądać na płaskim, miejscami podmokłym i pociętym groblami terenie. W północnej części parku znajdował się parterowy budynek dworu, po którym obecnie zachowały się tylko fundamenty. Do czasów współczesnych natomiast dobrze zachował się drzewostan parku. Najbardziej okazała jest aleja grabowo-kasztanowa położona przy zachodniej granicy parku. Znajdują się tam wiekowe drzewa takie jak kasztanowce, lipy, buki, klony, graby i wierzby.

Cały zespół dworski składał się ze wspomnianego już parku, alei dojazdowej, łąki, budynku oraz stawu z wyspą, otoczonego łąkami i zagajnikami, który znajduje się w południowo-zachodniej części parku. Staw ma kształt prostokąta pociętego szerokimi i krótkimi groblami, które tworzą dojście do wyspy mającej kształt kwadratu. Część wschodnią i południową zajmował ogród warzywny i sad.

Do 1945 roku cały zespół był własnością prywatną ówczesnych właścicieli dóbr Krzepin – Siemieńskich. W tym też roku został przejęty na cele reformy rolnej. Obejmował (wraz z dobrami Sulików) obszar o powierzchni 883,59 ha, z czego: grunty orne zajmowały 132,7 ha, łąki – 77,18 ha, lasy – 610,21 ha, sady – 6,69 ha, parki – 223 ha, podwórze, zabudowania, drogi – 19,06 ha, nieużytki – 8,66 ha, wody – 10,62 ha, inne grunty – 16,24 ha.

Sad składał się ze 120 drzew starych i 270 młodych w dobrym stanie. Lasy były typu mieszanego z przewagą iglastego, 25% ich powierzchni o drzewostanie przeciętnie 60-letnim, resztę stanowił drzewostan 30. letni.

W skład zbudowań dworskich wchodziły takie budowle jak: pałac (24x10m), oficyna, czworaki, suszarnia, 3 stodoły, spichlerz, obora, 2. komórki, szopa ogrodnicza, cieplarnia, kurak, drwalka, piwnica, 2. stajnie, 2 szopy i chlewy.

W wyniku podziału zajętego majątku 15 osób ówczesnej służby folwarcznej otrzymało działki rolne o wielkościach od 1 do 2,5 ha powierzchni oraz po 0,5 ha łąk. Cztery gospodarstwa małorolne otrzymały po 1. ha ziemi ornej i 0,5 ha łąki. Pięćdziesiąt osób bezrolnych otrzymało po 1,5 ha ziemi ornej i po 0,5 ha łąki.

W 1909 roku odnotowano w Krzepinie ochronkę dla dzieci. Oprócz samej opieki nad dziećmi uczono w niej także czytać i pisać co pozostawało w sprzeczności z obowiązującymi wówczas przepisami zakazującymi prowadzenia w ochronkach działalności edukacyjnej.

Jeśli chodzi o podziały społeczne Krzepina w drugiej dekadzie XX w. wymienić możemy m.in. Stefana Siemieńskiego – właściciela dóbr Krzepin, Jana Siemińskiego – obywatela ziemskiego, Jana Wieczorka – ogrodnika dworskiego, Józefę Chmielowską – służąca dworską, Andrzej Struzika i Józefa Piśkiewicza – fornali, Michała Suligę – gajowego, Michała Paska – kowala dworskiego, oraz rzemieślników: Franciszka Mariańskiego – kowala i Michała Rutę – stelmacha. W latach 1915-1916 sołtysem w Krzepinie był Antoni Giec.

Majątek ziemski Stefana Siemieńskiego, po II wojnie światowej został skonfiskowany, a Siemieński wraz z rodziną wyjechał na Ziemie Odzyskane do Polanicy Zdroju, a następnie w 1948 do Wrocławia.

W Krzepinie w latach międzywojennych działał silnie rozwinięty ruch ludowy. Z miejscowości tej pochodził skarbnik Powiatowego Koła Stronnictwa Ludowego – Jan Bil, który 15 sierpnia 1936 roku został wybrany sekretarzem Koła Powiatowego SL.

Krzepin i otaczające go lasy w trakcie II wojny światowej były świadkami licznych potyczek oraz innych działań wojsk i oddziałów partyzanckich. W czasie II wojny światowej w lasach krzepińskich stacjonowały oddziały partyzanckie m.in. 74 pułku piechoty Armii Krajowej Mieczysława Tarchalskiego „Marcina”, Batalionów Chłopskich z terenu ówczesnej gminy Radków oraz oddziału Armii Ludowej Stanisława Olczyka „Garbatego”.

To tutaj 27 października 1944 roku 74 pułk piechoty Armii Krajowej przy wsparciu sił BCh stoczył jedną z największych bitew partyzanckich z oddziałami niemieckimi. Szerzej jest o tym mowa przy omawianiu potyczek wojennych.

Podobnie jak we wszystkich okolicznych wioskach, także i w Krzepinie byli mieszkańcy działający w strukturach BCh, nie tylko w placówkach na terenie gminy Radków ale także na terenach innych gmin, np. Stefan Bogacz ps. „Grzyb” z Krzepina należał do gminnej placówki w Seceminie.

Po wojnie przez kilka lat w Krzepinie funkcjonował dom opieki dla ludzi starszych prowadzony przez siostry Albertynki. Został on zlikwidowany w latach 50. XX wieku (istniał jeszcze w 1952 r.). Jego działalność jest szerzej przedstawiona przy okazji omawiania historii bebelskiej parafii.

W Krzepinie przez jakiś czas funkcjonowała także filia szkoły z Bebelna, lecz została zlikwidowana w 1977 roku.

* * *

Krzepin jest sołectwem (obejmującym także Zagórcze) o ogólnej powierzchni ok. 1300 ha, z czego na lasy przypada ok. 965 ha, na łąki i pastwiska ok. 97 ha, na grunty orne ok. 198 ha, a nieużytki stanowią ok. 16 ha. Zabudowa mieszkalna Krzepina liczy ok. 40 domów, a Zagórcza ok. 10.